Στερεοτυπίες

Τα ζώα στην αιχμαλωσία δεν συμπεριφέρονται φυσιολογικά. Κινούνται αφύσικα και δρούν αυτοκαταστροφικά. Οι εκδηλώσεις τους περιγράφονται επιστημονικά με τον όρο "στερεοτυπική συμπεριφορά" ή "zoochosis": Πρόκειται για μια παθολογική ψυχοδιανοητική κατάσταση, στην οποία καταφεύγουν όλα τα έμψυχα και συναισθανόμενα πλάσματα, όταν βρεθούν αντιμέτωπα με ένα stress που ξεπερνάει σε ένταση τα όρια των αντοχών τους. Καθώς δεν έχουν την δυνατότητα ούτε της άμυνας ούτε και της φυγής, προσπαθούν μάταια, μέσα από τις λεγόμενες "στερεοτυπίες" ("Stereotypy"), να ανακουφιστούν από το αέναο μαρτύριό τους. Οι εικόνες αυτές είναι ανάλογες με εκείνες που θα συναντήσουμε σε ανθρώπινα ιδρύματα ή φυλακές, καθώς επίσης και σε άτομα με διανοητικές και συναισθηματικές αναπηρίες, όπως για παράδειγμα τα αυτιστικά παιδιά.

Στο βίντεο μπορείτε να παρατηρήσετε ένα τζάγκουαρ από το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο στα Σπάτα, το οποίο εμφανίζει στερεοτυπική συμπεριφορά.

 Τζάγκουαρ

Περιβαλλοντολόγοι, βιολόγοι και συμπεριφοριστές, καλούνται να πάρουν θέση στη διαμάχη που υπάρχει ανάμεσα σε αυτούς που, για διάφορους λόγους, προσπαθούν να προάγουν τη διατήρηση ζώων σε αιχμαλωσία και σε αυτούς που αγωνίζονται να την καταργήσουν. Τα επιχειρήματα περί επιστημονικής έρευνας και διαφύλαξης των υπό εξαφάνιση ειδών κλονίζονται στις περιπτώσεις κατά τις οποίες τα ζώα γίνονται αντικείμενα οικονομικής εκμετάλλευσης, ενώ διαγράφεται πλέον ξεκάθαρα το σωματικό και ψυχοδιανοητικό status όλων αυτών των πλασμάτων, ένα status τα συμπτώματα του οποίου, στην ψυχιατρική του ανθρώπου, αποδίδονται με τον όρο "στερεοτυπίες".

Ο όρος "zoochosis" αποπειράται να περιγράψει το σύνδρομο, που απαρτίζεται από ένα στερεότυπο σύνολο εκδηλώσεων και ψυχοσωματικών συμπτωμάτων, ένα σύνδρομο το οποίο παρουσιάζεται στα ζώα μέσα από τη διαδικασία στέρησης της ελευθερίας και περιορισμού των κατά φύσιν αμυντικών δυνατοτήτων τους. Πρόκειται για ένα σύνολο συμπτωμάτων που καλούν ηχηρά για βοήθεια, και εκδηλώνονται με τη γλώσσα του σώματος. Όταν βρεθεί αντιμέτωπο με μια απειλή, το κάθε ζωντανό πλάσμα έχει από τη φύση δύο μοναδικές επιλογές: Fight or Flight, τη Mάχη ή τη Φυγή. Τι μπορεί να συμβεί όμως όταν, λόγω συνθηκών, αυτές οι δυνατότητες τού αφαιρεθούν; Όταν ένα έμψυχο ον καλείται να αντιμετωπίσει μιαν απειλή που ξεπερνάει το μέτρο των αντοχών του, τότε, από ολιστική - ομοιοπαθητική άποψη, το παραπάνω σύνδρομο εκφράζει την προσπάθεια της "ζωτικής δύναμης" να αντισταθεί στο χειρότερο: Την βαρειά ψυχοδιανοητική βλάβη, η οποία (αργά ή γρήγορα) θα προκύψει, σαν έσχατη καταφυγή της ζωής, προκειμένου να προστατέψει τον φέροντα από το ακόμα χειρότερο: Τον θάνατο.

Δαγκώνει τα κάγκελα. Γλείφεται. Βηματίζει άσκοπα. Στρίβει αφύσικα το λαιμό του. Μερικές φορές κάνει εμετό. Γυρίζει γύρω γύρω σε κύκλους. Λικνίζει το κεφάλι του. Ταλαντεύεται σε επαναλαμβανόμενες στερεότυπες κινήσεις. "Παίζει" με τα περιττώματά του - μερικές φορές τα τρώει κιόλας. Άλλοτε σταματά να περιποιείται τον εαυτό του και άλλοτε πλένεται διαρκώς. Αυτοτραυματίζει τα μέλη του σώματός του. Αυτές οι δέκα βασικές χαρακτηριστικές εκδηλώσεις (και όχι μόνον) έχουν καταγραφεί κατά την παρατήρηση ζώων που εκδηλώνουν το σύνδρομο του stress της αιχμαλωσίας. Στο βίντεο που ακολουθεί μπορείτε να δείτε λευκές τίγρεις από το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο στα Σπάτα οι οποίες εμφανίζουν στερεοτυπίες.

 Λευκές τίγρεις

Ψυχίατροι, ανθρωπολόγοι, κοινωνιολόγοι και συμπεριφοριστές επισημαίνουν ότι, όσον αφορά στα συμπτώματα και στη αιτιολογία αυτού του συνδρόμου, παρουσιάζονται σημαντικές ομοιότητες ανάμεσα στα ζώα και στους ανθρώπους. Στα πλαίσια της ψυχοπαθολογίας του ανθρώπου, το σύνδρομο περιγράφεται με τον όρο "Νεύρωση Ιδρυματοποίησης" και απαντάται στα άσυλα και στις φυλακές. Στην κατάσταση της αιχμαλωσίας, τόσο τα ζώα όσο και οι άνθρωποι, υφίστανται μία επιδρομή από στρεσσογόνους παράγοντες που αποτελούν την γενεσιουργό αιτιολογία αυτής της διαταραχής. Οι παράγοντες αυτοί συνίστανται σε μια σειρά απωλειών (απώλεια του οικείου περιβάλλοντος και των κατά φύσιν κοινωνικών ομάδων, απώλεια ελέγχου της ζωής του φέροντος κλπ), καθώς επίσης και σε μια σειρά ισχυρών πιέσεων και επιβολών, όπως η στέρηση της ζωτικής έκφρασης, ο εξαναγκασμός σε αδράνεια, και η παραβίαση της κατά φύσιν λειτουργικής ευρυθμίας με τη χορήγηση διαφόρων φαρμακευτικών ουσιών.

Άγρια ζώα φυλακισμένα σε κλουβιά, σε ξένο περιβάλλον με τεχνητό φωτισμό και παρά φύσιν σίτιση, με άγνωστους και ανοίκειους για την αντιληπτική ικανότητα ήχους και χρώματα, και με υπερβολική εγγύτητα ξένων ειδών και επισκεπτών, δεν μπορεί παρά - αργά ή γρήγορα - να αρρωστήσουν: Από ολιστική - ομοιοπαθητική (και όχι μόνον) άποψη, η λεγόμενη "zoochosis" είναι δείγμα ότι ένα ζώο είναι άρρωστο, και μάλιστα σοβαρά, στο βαθύτερο ψυχοδιανοητικό επίπεδο της ασθένειας.

Η δυστυχία των ζώων στους ζωολογικούς κήπους (ακόμη και στους εξ αυτών θεωρούμενους "ιδανικούς") και στα τσίρκα είναι κάτι ιδιαίτερα συνηθισμένο, ειδικά όταν οι "κρατούμενοι" ανήκουν σε είδη υψηλής πολυπλοκότητας και ευφυίας. Το θέμα αυτό, αντικείμενο πολλών συγγραμμάτων και μελετών, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για όλους όσους καλούνται να απασχοληθούν επαγγελματικά με ζώα που ζούν σε ανάλογο καθεστώς (εκπαιδευτές, βιολόγοι, κτηνίατροι κλπ) αλλά, κατά τη γνώμη μας, και για έναν επιπλέον λόγο: Η ομοιότητα και ο κοινός παρανομαστής που χαρακτηρίζει όλες τις εξελιγμένες μορφές ζωής αποτελεί μία βιο-ηθική πρόκληση όσον αφορά στη θέση που εμείς οι άνθρωποι καλούμαστε να λάβουμε ως προς την μεταχείρηση και την αντιμετώπιση των άλλων ειδών με τα οποία μοιραζόμαστε αυτόν τον πλανήτη.

Πηγή: Εναλλακτική Κτηνιατρική Κατά Φύσιν, τεύχος 39 -- Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2010